การเล่นอย่างอิสระ (Free Play) ดีต่อสมองอย่างไร ?  

สำหรับเด็กในช่วงปฐมวัยหรือช่วงวัยอนุบาล (3 – 6 ปี) การเล่นคือการเรียนรู้และเตรียมความพร้อมทั้งทางด้านร่างกาย อารมณ์ จิตใจ สังคม สติปัญญา และความคิดสร้างสรรค์ ก่อนที่จะเข้าเรียนในระดับประถมศึกษา

สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) “การเล่น” ไม่ใช่เรื่องเล่น ๆ อีกต่อไป แต่เป็นเครื่องมือสำคัญในการสร้างเด็กให้เติบโตขึ้นอย่างมีคุณภาพ การสนับสนุนให้เด็กได้มีพื้นที่ในการเล่นอิสระ นอกจากจะช่วยให้พวกเขาได้เติบโตสมวัยอย่างมีความสุข และส่งเสริมพัฒนาการในทุกด้านแล้ว ยังช่วยให้พวกเขาได้ค้นพบศักยภาพที่ซ่อนอยู่ภายใน เกิดทักษะ และประสบการณ์ชีวิต สามารถสร้างคุณค่าให้ตัวเอง สิ่งแวดล้อมและสังคมได้   

การเล่นอย่างอิสระ (Free Play) คืออะไร

นางสาวเข็มพร วิรุณราพันธ์ ผู้จัดการสถาบันสื่อเด็กและเยาวชน (สสย.) กล่าวว่า การเล่นอิสระ หรือ Free Play หมายถึง การเล่นที่ให้เด็กเป็นคนคิดเอง ออกแบบเอง กำหนดเองว่าเขาอยากเล่นอะไร จะเล่นอย่างไร ซึ่งจุดนี้จะเป็นรากฐานชีวิตของเด็ก แต่พ่อแม่ ผู้ปกครอง รวมถึงครู อาจารย์ และนักพัฒนาเด็กอาจจะยังไม่เข้าใจเท่าไหร่นัก

จึงอยากทำความเข้าใจกับพ่อแม่ ผู้ปกครอง เพื่อให้ผู้ใหญ่มีบทบาทในการสร้างปัจจัยแวดล้อมให้เด็กเข้าถึงการเล่นอิสระมากขึ้น โดยประโยชน์ของการเล่นอิสระ หรือการเล่นที่เข้าถึงธรรมชาติ (Loose Tart) นอกจากจะทำให้เด็กจัดการปัญหา มีจินตนาการ และความคิดสร้างสรรค์แล้ว ยังช่วยทำให้เด็กมีนวัตกรรมการหาทางออกในชีวิตเชิงบวกรูปแบบใหม่ ไม่วิ่งหนีปัญหา หรือใช้วิธีเชิงลบด้วย     

 
นางณฐิณี เจียรกุล อาจารย์สาขาการศึกษาปฐมวัย คณะคุรุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย กล่าวว่า “การเปิดให้เด็กเล่นอิสระ คิดค้นวิธีการเล่นด้วยตัวเอง คือโอกาสแห่งการเรียนรู้และพัฒนาศักยภาพด้านต่าง ๆ ในชีวิตของเขา เพราะเป็นโอกาสทองในการพัฒนาทักษะ อยากย้ำทุกครอบครัวว่าการเล่นอิสระเป็นกำไรในชีวิตเด็ก เพราะระหว่างเล่นเด็กจะเปิดเผยความสนใจของเขา ซึ่งเป็นสิ่งที่ดีในการต่อยอดการเรียนรู้และการใช้ชีวิตของเขาได้ในอนาคต”  

การเล่นอย่างอิสระสำหรับเด็ก ๆ ก็คือการเรียนรู้อย่างเป็นธรรมชาติ เป็นกิจกรรมที่สนุกสนาน ผ่อนคลาย เสริมสร้างทักษะการเรียนรู้อย่างรอบด้าน นอกจากนี้ยังเป็นเครื่องมือที่ช่วยสร้างความสัมพันธ์ที่ดีทั้งภายนอกและภายในครอบครัว  

การเล่นอย่างอิสระ (Free Play) ดีต่อสมอง  

การเล่นอย่างอิสระ คือ จุดกำเนิดที่เป็นต้นธารการพัฒนาเด็กในทุกมิติ การเล่นของเด็ก ๆ  “สิบนิ้วทำงานอย่างแคล่วคล่อง ส่งผลให้ใยประสาทภายในสมองยิ่งทำงานได้อย่างคล่องแคล่ว” ช่วงเวลาที่เด็ก ๆ กำลังเพลิดเพิลนกับการเล่นอยู่นั้น สมองอยู่ในสภาวะตื่นตัวพร้อมที่จะเรียนรู้ มีแรงจูงใจ ผ่อนคลาย  มีความสุขสนุกสนาน และในช่วงเวลาแห่งความสุขเช่นนี้ภายในสมองของเด็ก ๆ เซลล์ประสาทกำลังทำงานอย่างมีประสิทธิภาพ ด้วยการยืดแขนงประสาทออกไปแตะและเชื่อมต่อกับเซลล์ประสาทตัวอื่น ๆ เกิดเป็นเครือข่ายใยประสาทนับล้าน ๆ ตัว ส่งผลให้สมองเกิดการพัฒนาอย่างมีคุณภาพ  

ข้อดีอื่น ๆ ของการเล่นอย่างอิสระ (Free Play) 

การเล่นอย่างอิสระนอกจากดีต่อการพัฒนาสมองแล้ว การเล่นอย่างอิสระยังช่วยพัฒนาเด็ก ๆ ในด้านร่างกาย อารมณ์  สังคม สติปัญญา และความคิดสร้างสรรค์  ดังนี้ 

ด้านร่างกาย   

การเล่นช่วยให้เด็ก ๆ ได้เคลื่อนไหวร่างกายอย่างคล่องแคล่ว ว่องไว การปีนป่าย การเล่นไม้กระดก กระดานลื่น กระโดดโลดเต้น วิ่งไล่จับ ฯลฯ ได้ออกกำลังกายไปไปพร้อมกับการเล่น รวมถึงร่างกายได้ใช้พลังงานส่วนเกิน ได้ฝึกการทำงานของกล้ามเนื้อให้ทำงานประสานกันได้อย่างดี  

ด้านอารมณ์   

ในขณะที่กำลังเล่นนั้น เด็ก ๆ จะได้แสดงออกอย่างเต็มที่ เต็มไปด้วยความสนุกสนาน สดชื่น เบิกบาน อิสระและมีความสุข สิ่งนี้ช่วยลดความตึงเครียดทางจิตใจของเด็กลงได้ 

ด้านสังคม  

การเล่นด้วยกันของเด็ก ๆ ส่งผลให้เกิดการเรียนรู้กฎกติกา การแบ่งปัน ความมีน้ำใจ การช่วยเหลือซึ่งกัน ความสามัคคี ทักษะการสื่อสารกับผู้อื่น เท่ากับเด็ก ๆ จะได้เรียนรู้การอยู่ร่วมกันในสังคม 

ด้านสติปัญญา   

ฝึกทักษะการคิดอย่างเป็นระบบ การแก้ปัญหา ได้ฝึกใช้ความคิดแบบไม่ตีกรอบ ไม่ถูกคาดหวัง เมื่อเด็ก ๆ มีอิสระทางความคิดแม้ในช่วงเวลาของการเล่นเพียงไม่นาน แต่หากได้เล่นอิสระประจำสม่ำเสมอ การฝึกคิดจะหยั่งรากลงในสมองและจิตใจ ปลูกนิสัยกล้าคิด กล้าแสดงออก กล้าลงมือทำ กล้าแก้ไขปัญหาอย่างเป็นธรรมชาติ 

ด้านความคิดสร้างสรรค์  

เด็ก ๆ ได้ฝึกจินตนาการ ความคิดสร้างสรรค์ผ่านการเล่น คิดวิธีการเล่นเอง คิดกฎกติกาการเล่น เองหรือแม้แต่การคิดร่วมกับเพื่อน ๆ ก็ตาม ที่สำคัญลงมือปฏิบัติด้วยตนเอง สิ่งเหล่านี้จะเกิดการต่อยอดต่อไปในอนาคต จากจุดเริ่มต้นเล็ก ๆ ที่เรียกว่า “การเล่นอย่างอิสระ”   

พ่อแม่คือของเล่นที่ดีที่สุดสำหรับลูก 

การเล่นเป็นสิ่งสำคัญและจำเป็นสำหรับเด็ก ๆ สำหรับลูกแล้วของเล่นไม่จำเป็นต้องมีมากมาย หรือมีราคาแพง แต่ของเล่นที่ดีที่สุดของลูกคือ ของเล่นที่มีชีวิตที่เรียกว่าพ่อแม่ เพราะเมื่อไรก็ตามที่ลูกเล่นกับพ่อแม่ นั่นคือ ช่วงเวลาคุณภาพ ช่วงเวลาแห่งความรัก ความอบอุ่น และสายสัมพันธ์ที่ก่อร่างสร้างตัวอย่างแข็งแรงภายในจิตใจ เพราะไม่มีของเล่นชิ้นไหนทดแทนความรักจากพ่อแม่ได้   

#เล่นอย่างอิสระ #FreePlay #NetPAMA